สมณกิจเพื่อสุขภาพ

ธรรมะของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นอกาลิโก ไม่จำกัดยุคสมัยและกาลเวลา
แม้ในเรื่องธรรมะที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพก็ปรากฎอยู่ในสมณกิจ

นาฬิกาชีวิตและธรรมะ — ภาพประกอบตัวอย่างของโดมนาฬิกาแทนกาลเวลาหมุนเวียนเปลี่ยนไป

๘ สาเหตุแห่งโรคภัยไข้เจ็บ

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ตรัสสาเหตุแห่งโรคภัยไข้เจ็บ ว่าหลักๆแล้วมีอยู่ ๘ สาเหตุด้วยกันคือ
๑. โรคเกิดแต่ดีให้โทษ
๒. โรคเกิดแต่เสมหะให้โทษ
๓. โรคเกิดแต่ลมให้โทษ
๔. โรคเกิดแต่ทั้งดี เสมหะ และลมให้โทษ
๕. โรคเกิดแต่ฤดูแปรปรวน
๖. โรคเกิดแต่การผลัดเปลี่ยนอิริยาบถไม่เสมอ
๗. โรคเกิดแต่ความเพียร
๘. โรคเกิดแต่วิบากกรรม

กิจวัตรสมณกับนาฬิกาชีวิต

มีผู้กล่าวไว้ว่า ร่างกายมนุษย์ เป็นเครื่องจักรที่มหัศจรรย์และวิเศษที่สุด …
นักวิทยาศาสตร์ชาวอเมริกาค้นพบกลไกระดับโมเลกุลที่ควบคุมนาฬิกาชีวภาพในรอบวัน ชนะรางวัลโนเบลสาขาการแพทย์ปี ๒๐๑๗
นาฬิการ่างกาย (Circadian rhythm) เป็นกลไกควบคุมการทำงานของร่างกาย

พบอยู่ในสิ่งมีชีวิตทุกประเภท ทั้งมนุษย์ สัตว์ พืช และเชื้อรา
จะปรับสภาพการทำงานของร่างกายในรอบวันตามการหมุนรอบตัวเองของโลกที่ทำให้เกิดช่วงเวลากลางวัน-กลางคืน
ที่สภาพแวดล้อมจะเปลี่ยนแปลงไปตามช่วงเวลาต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นปริมาณแสง อุณหภูมิ ความชื้น กระแสลม ฯลฯ
๖ โมงเช้า ฮอร์โมนคอร์ติซอล (Cortisol) ที่จะทำให้เรารับมือกับความเครียดได้ดี
๑๐ โมง ความดันเลือดจะเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
ช่วงบ่าย เราจะตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้เร็วที่สุด
๖ โมงเย็น ร่างกายจะมีอุณหภูมิสูงที่สุด
ก่อนเที่ยงคืน ฮอร์โมนเมลาโทนิน (Melatonin)จะหลั่งออกมา ทำให้เรารู้สึกง่วงนอน
ตี ๔ อุณหภูมิของร่างกายจะลดลงต่ำที่สุด
การค้นพบนี้นอกจากตอบคำถามว่าทำไมร่างกายถึงรับรู้ว่าต้องตื่นในตอนเช้า หรือนอนในตอนกลางคืนแล้ว
ทำให้รู้ว่าการทำงานตามเวลาของร่างกายส่งผลกับการเปลี่ยนแปลงทางด้านอารมณ์ ระดับฮอร์โมน อุณหภูมิร่างกาย และอัตราการเผาผลาญในชีวิตประจำวันด้วย
หลักฐานจากการศึกษาวิจัยจำนวนมากชี้ว่า
บุคคลที่มีปัญหาด้านการปรับนาฬิกาชีวภาพจะมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคหัวใจและหลอดเลือด เบาหวาน โรคอ้วน มะเร็ง และโรคที่เกิดจากความเสื่อมของสมองมากกว่าคนทั่วไป

บิณฑบาตคือการบริหารร่างกายและเผาผลาญไขมันส่วนเกิน

ด้วยพระธรรมวินัยของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
ทำให้พระมีเวลาตื่น เวลาจำวัด เวลาฉัน เวลาทำกิจของสงฆ์ชัดเจน
ทำให้ระบบร่างกายทำงานตรงตามเวลา ระบบภูมิคุ้มกัน การซ่อมสร้างเซลล์ต่างๆก็มีประสิทธิภาพ
การบิณฑบาตยามเช้าเป็นวัตรปฏิบัติสำคัญของสมณะ
นอกจากจะเป็นเนื้อนาบุญ โปรดญาติโยมแล้ว
ก็ยังเป็นการบริหารร่างกายด้วย
การเดินคือการเคลื่อนไหวที่ปลอดภัย ไม่เกิดแรงกระแทก ไม่มีผลต่อระบบไขข้อ ทำให้เลือดสูบฉีดไปทั่วร่างกาย
การเดินบิณฑบาตคือการใช้พลังงาน
ตอนเช้าเป็นช่วงเวลาที่ไม่มีอาหารใดๆเหลือตกค้างในร่างกาย
แหล่งพลังงานที่ใช้ในการเดินบิณฑบาตรตอนเช้าจึงเป็นการเผาผลาญไขมันส่วนเกินหรือไขมันเลวที่อยู่ในระบบเลือด
เป็นการลดการอุดตันของระบบเลือดฝอยทั่วร่างกายเช่น ระบบไต หัวใจ และสมอง
ซึ่งเป็นโอกาสฟื้นฟูสุขภาพของร่างกายของสมณะ
“ผลพลอยได้จากการเผาผลาญไขมันคือสารคีโตน
ทางการแพทย์
คีโตนเป็นสารที่ร่างกายสร้างขึ้นเองเมื่อมีร่างกายมีการเผาผลาญไขมัน (แทนที่จะเป็นกลูโคส) หรือเมื่อร่างกายอยู่ในภาวะอดอาหาร
คีโตนเป็นสารฟื้นฟูสื่อประสาท ใช้ในการรักษาโรคสมองเสื่อม โรคพาร์กินสัน และโรคลมชัก
เป็นที่น่าสังเกตุว่า ไม่ค่อยพบปัญหาสมองเสื่อมในพระสูงอายุ

คณะสงฆ์เดินบิณฑบาตร — ภาพคณะสงฆ์เดินบิณฑบาตซึ่งเป็นกิจของสมณ

งานวิจัยที่ตีพิมพ์โดย American Heart Association ในปีพ. ศ. ๒๕๕๖
ศึกษาในอาสาสมัครจำนวน ๔๘๐๐๐ คน เป็นเวลา ๖ ปี
พบว่าผู้ที่เดินออกกำลังอย่างสม่ำเสมอ
มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจลดลงร้อยละ ๙.๓
ช่วยลดความเสี่ยงต่อการมี ระดับ cholesterol ในเลือดสูงได้ร้อยละ ๗
สมาคมโรคหลอดเลือดสมองของประเทศอังกฤษรายงานว่า
การเดินออกกำลังวันละ ๓๐ นาทีทุกวัน
สามารถลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดสมองได้มากถึงร้อยละ ๒๗
ร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนแห่งความสุข คือ serotonin ช่วยลดอาการซึมเศร้า ความวิตกกังวลและความเครียด ซึ่งอาจเป็นผลดีต่อการปฏิบัติธรรมด้วย
รัฐบาลสิงคโปร์ออกนโยบาย เดินวันละ ๑๐๐๐๐ ก้าว สามารถนำคะแนนมาแลกสิทธิประโยชน์หรือเปลี่ยนเป็นเงิน

ฉันแค่อิ่ม

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสอนไว้ว่า
ทุกครั้งที่รับประทานอาหารให้เตือนตนว่า
อีก ๔-๕ คำจะอิ่มให้หยุดเสีย แล้วก็ดื่มน้ำเข้าไปสักแก้วหนึ่ง
หนังสือสุขภาพนักสร้างบารมีของคุณครูไม่เล็กท่านขยายความว่า
ใครก็ตามขณะที่รู้สึกว่าอีก ๔-๕ คำจะอิ่ม ความจริงคืออิ่มแล้ว
เพราะอาหาร ๔-๕ คำที่เรารู้สึกว่ายังขาดนั้น กำลังเดินทางยังไม่ถึงกระเพาะ
ในทันทีที่ทั้งหมดถึงกระเพาะจะรู้สึกอิ่มพอดี
ทำไมพระองค์จึงทรงสอนเช่นนั้น
ทั้งนี้ก็เพื่อให้มีที่ว่างในกระเพาะและลำไส้พอที่น้ำจะแทรกเข้าไปได้ อาหารก็จะเหลวลง
ซึ่งจะช่วยให้การบีบตัวของกระเพาะและลำไส้สะดวก ไม่ต้องออกแรงมาก
ร่างกายจึงไม่เพลีย ไม่ล้า การย่อยอาหารดำเนินไปได้โดยง่าย อิ่มแล้วก็ไม่ง่วง นั่งสมาธิก็ไม่สัปหงก

ฉันอาหารเป็นเวลาและจำกัดมื้ออาหารทำให้ห่างไกลโรค

พระฉันได้ไม่เกิน ๒ มื้อตามพระธรรมวินัยคือช่วงเช้า และก่อนเที่ยง
นอกจากจะทำให้น้ำย่อยหลั่งเป็นเวลา ห่างไกลโรคกระเพาะ
ยังทำให้พระไม่ได้รับอาหารส่วนเกิน ในชีวิตประจำวัน
เหมือนฆราวาสที่ทานมื้อเย็นเป็นมื้อที่ ๓ ซึ่งเป็นบ่อเกิดปัญหาสุขภาพและเป็นสาเหตุของโรคภัยไข้เจ็บ
อนึ่งปานะที่มีน้ำตาลที่มากเกินไปอาจจะเป็นสาเหตุปัญหาสุขภาพพระสงฆ์ในปัจจุบัน

หลังการรับประทานอาหาร ร่างกายใช้เวลาประมาณ 3-5 ชม. เพื่อการย่อย และดูดซึมสารอาหาร
เป็นเวลาที่ร่างกายจะมีปริมาณอินซูลินสูงขึ้น เพื่อรักษาระดับน้ำตาลในเลือด จึงทำให้ยากที่จะเผาผลาญไขมันในช่วงเวลานั้น
ช่วงอดอาหาร อินซูลินมีระดับที่ต่ำ ร่างกายหลั่ง Growth Hormones ออกมาสามารถกระตุ้นการสลายไขมันที่สะสม

IF(intermittent fasting)เป็นการลดปริมาณไขมันในร่างกายวิธีหนึ่งที่นิยมกันมากในปัจจุบัน โดยจำกัดเวลาการทานอาหาร
มีหลักการอยู่ว่า..
กำหนดให้ร่างกายขาดอาหารอย่างน้อย 12 ชั่วโมง
เพื่อเป็นการกระตุ้นให้ร่างกายนำเอาไขมันสะสมมาใช้เป็นพลังงานมากขึ้นในช่วงเวลาที่ไม่มีพลังงานจากอาหาร
สูตร 16/8 หมายความว่า เว้นจากอาหาร 16 ชั่วโมง มีช่วงเวลาทานอาหาร 8 ชั่วโมง (รวมย่อยอาหารหลังมื้อที่ 2 อีก 4 ชั่วโมง ร่างกายจึงขาดอาหารเป็นเวลา 12 ชั่วโมง)

พุทธบัญญัติที่มีมาแต่ดั้งเดิม 2500 กว่าปีแล้ว
ช่วงฉันอาหารได้ 6 ชม.ต่อวัน (06.00-12.00) และเว้นจากอาหารหลัก 18 ชั่วโมงหรือร่างกายขาดอาหาร 14 ชั่วโมงโดยประมาณ
การเดินบิณฑบาตรเวลาเช้า จึงเป็นช่วงเวลาที่เหมาะสมที่สุดที่ร่างกายใช้พลังงานจากการเผาผลาญไขมันในเลือด
เป็นการฟื้นฟูสุขภาพ หรือรักษาโรคโดยวิธีธรรมชาติ

การ์ด : ฤดูกาลเข้าพรรษาเวลาตักบาตรและถวายภัตตหาร แนะนำเป็นอาหารเพื่อสุขภาพพระสงฆ์ อายุพระพุทธศาสนาก็ยืนยาว

เภสัช ๕ ตามพุทธบัญญัติ คือ เนยใส เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อย

เทียบเคียงกับโภชนาการอาหาร ๕ หมู่ในยุคปัจจุบัน
เนยใส เนยข้น คือโปรตีน และแหล่งวิตามิน
น้ำมัน คือไขมัน
น้ำผึ้ง น้ำอ้อยคือคาร์โบไฮเดรตและวิตามิน
การบริโภคอาหาร ๕ หมู่ที่ได้สัดส่วนจึงเป็นหนทางสร้างสุขภาพที่ดี
อนึ่งมีข้อมูลทางการแพทย์ที่ระบุว่า
ไขมันดีหรือ HDL คอเลสเตอรอล คือดัชนีชี้วัดสุขภาพที่ดี
ค่า HDL ที่สูง ส่งผลให้ความดันเลือดเป็นปกติ
วารสารทางการแพทย์ต่างประเทศระบุว่า สัดส่วน Total chorlesterolต่อ HDL Chorlesterol ต้องน้อยกว่า ๔ จึงจะมีสุขภาพที่ดี
นพ.ดำรง เชี่ยวศิลป์ ผู้ทรงคุณวุฒิสภากาชาดไทย ให้สัมภาษณ์ว่า ถ้าค่า HDL สูงกว่า ๖๐ คนนั้นจะไม่เป็นโรคอะไรเลยแม้แต่มะเร็ง
ไขมันดีหรือ HDL มีโปรตีนเป็นองค์ประกอบถึง ๕๐% (จากเอกสารประกอบการสอนเรื่องเมตาบอลิซึมของไลโปโปรตีน ม.มหิดล)
ไขมันดีหรือ HDL ถูกสร้างโดยอาศัยเอนไซม์ LCAT ที่มีสารเลซิตินเป็นสารตั้งต้น ( เรื่อง Lipoprotien โดยศุภนิมิต ทีฆชุณหเถียร พ.บ., วท.ด. (เภสัชวิทยา)
เลซิทินทำหน้าที่เป็นตัวทำละลายไขมันในหลอดเลือดทำให้ไขมันแตกตัวเป็นอนุภาคเล็กๆ
และไหลเวียนไปกับกระแสเลือด
เลซิทินจึงเป็นสารอาหารที่สามารถป้องกันการจับตัวของไขมันที่ผนังหลอดเลือด อันเป็น
สาเหตุทำให้หลอดเลือดตีบหรืออุดตัน ป้องกันโรคความดัน หัวใจ นิ่วในถุงน้ำดี ไขมันพอกตับ
เลซิทินมีมากที่สุดจากไข่แดง รองลงมาคือถั่วเหลือง (www.Food Network Solution)

การนอนแบบสีหไสยาสน์ วิธีการณ์นอนที่พระพุทธเจ้าแนะนำ

“สีหไสยาสน์” คือการนอนแบบราชสีห์ เป็นวิธีการนอนที่พระพุทธองค์ทรงสรรเสริญ
นพ.ชนินทร์ ลีวานันท์ ภาควิชาเวชศาสตร์ฟื้นฟู คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล กล่าวว่า
ท่านอนหงายไม่เหมาะกับผู้ป่วยโรคปอดและโรคหัวใจ
เพราะกล้ามเนื้อกระบังลมจะกดทับปอดทำให้หายใจไม่สะดวก ส่งผลทำให้การทำงานของหัวใจลำบากยิ่งขึ้น
นอกจากนี้ผู้มีอาการปวดหลังการนอนหงายในท่าราบจะทำให้อาการปวดรุนแรงขึ้นด้วย
ส่วนท่านอนตะแคงซ้ายอาจทำให้เกิดลมจุกเสียดบริเวณลิ้นปี่ เนื่องจากอาหารที่ยังย่อยไม่หมดในช่วงก่อนเข้านอนคั่งค้างในกระเพาะอาหาร
และท่านอนคว่ำเป็นท่าที่ทำให้หายใจติดขัด ทั้งยังทำให้ปวดต้นคอ
เพราะต้องเงยหน้ามาทางด้านหลังหรือบิดหมุนไปข้างใดข้างหนึ่งเป็นเวลานาน
สำหรับท่านอนที่ดีที่สุด เมื่อเทียบกับท่านอนอื่นๆ คือ ท่านอนตะแคงขวา
เพราะจะช่วยให้หัวใจเต้นสะดวก และอาหารจากกระเพาะจะถูกบีบลงลำไส้เล็กได้ดี ทั้งยังช่วยบรรเทาอาการปวดหลังได้เป็นอย่างดีอีกด้วย

ตอนนี้เป็นฤดูกาลเข้าพรรษา
คือช่วงเวลาที่ผู้ชายแมนๆออกบวช และพุทธศาสนิกชนตั้งใจปฏิบัติธรรมทำความดี
คุณครูไม่ใหญ่กล่าวว่า
“กายมนุษย์เท่านั้น ที่สร้างบารมีได้ กายอื่น ภพอื่นทำได้ยาก”
“ความแข็งแรงและปลอดกังวล
คือสิ่งสำคัญในการปฏิบัติธรรม
อย่าเอาความแข็งแรง
ไปทำอย่างอื่น
ที่ไม่เป็นบุญเป็นกุศล”

กิจวัตรประจำวันของพระสงฆ์ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าให้แนวทางไว้
ในแง่สุขภาพ..
ถือเป็นการป้องกันรักษาที่ต้นเหตุ
ถ้าหากสุขภาพดีแล้ว..
ก็เป็นการส่งเสริมการปฎิบัติธรรม รวมถึงมีอายุไขยที่ยืนยาว เป็นกำลังพระศาสนา
พุทธศาสนิกชนก็สามารถมีส่วนในบุญนี้
นอกจากถวายภัตตาหารที่สะอาดปราณีตมีโอชารสแก่พระภิกษุสงฆ์
ก็ควรคำนึงถึงหลักโภชนาการด้วย

การจะรื้อสัตว์ขนสัตว์สู่ที่สุดแห่งธรรม
ต้องใช้บุญบารมีมาก
เราทุกคนจึงต้องใช้กายมนุษย์กายแห่งการสร้างบารมีอย่างทะนุถนอม
ด้วยการดูแลสุขภาพควบคู่การปฏิบัติธรรม